ΚΑΛΛΙΠΕΥΚΗ

Μελέτη σκοπιμότητας για την επανασύσταση της τέως λίμνης Ασκουρίδας Καλλιπεύκης του Δήμου Γόννων (Δ. Παπαδήμος)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σήμερα τόσο η εθνική όσο και η κοινοτική νομοθεσία καθώς και οι διεθνείς συμβάσεις, ευνοούν την μερική αποκατάσταση των υγροτόπων που έχουν χαθεί ή απλώς υποβαθμισθεί. Ειδικότερα, η αποκατάσταση των υγροτόπων μας στη χώρα μας, αποτελεί έναν από τους κύριους σκοπούς της επίσημης Ελληνικής Στρατηγικής για τους Υγροτοπικούς Πόρους την οποία συνέταξε το ΥΠΕΧΩΔΕ το 2000. Η ανάγκη της αποκατάστασης έχει αναγνωρισθεί έμπρακτα και από την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως δείχνει το γεγονός ότι σοβαρά κονδύλια έχουν διατεθεί και διατίθενται για έργα αποκατάστασης στην Ελλάδα και σε άλλα κράτη-μέλη.

Η λίμνη της Καλλιπεύκης γνωστή και ως λίμνη Ασκουρίδα ή Ασκυρίδα ήταν μια από τις λίγες ορεινές λίμνες της χώρας μας, σε υψόμετρο 1.000 περίπου μέτρων, η οποία εκτείνονταν στα νότια του χωριού Καλλιπεύκη. Η λίμνη αυτή παρά τη σχετικά μικρή της επιφάνεια, περίπου 5.500 στρ. ασκούσε αξιόλογη εξισορροποιητική επίδραση στο κλίμα του οροπεδίου, αλλά και στη γενικότερη οικολογική ισορροπία της περιοχής. Παράλληλα, προσέφερε αξίες στον τοπικό πληθυσμό όπως η αλιευτική, η θηρευτική, η κτηνοτροφική, η πολιτισμική και η αναψυχική.

Η ολοκλήρωση των έργων αποξήρανσής της το 1921 για την προστασία από την ελονοσία και την απόκτηση γεωργικών εκτάσεων δεν είχε τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Παρότι συνέβαλε στην προστασία του τοπικού πληθυσμού από την ελονοσία, εντούτοις η καύση των αποκαλυπτόμενων εκτάσεων για την εκχέρσωσή τους, είχε ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση της παραγωγικότητας των εδαφών στο μεγαλύτερο μέρος τους.

Σήμερα, η εγκατάλειψη του οικισμού από τους κατοίκους του και κυρίως τους νέους, το χαμηλό εισόδημα από τη γεωργία, το επίσης χαμηλό εισόδημα από την κτηνοτροφία η οποία βρίσκεται σε άμεση εξάρτηση από την τοπική γεωργική παραγωγή και η απομόνωση της περιοχής λόγω του ορεινού της χαρακτήρα και της απόστασής της από τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα, αποτελούν ορισμένα από τα βασικότερα προβλήματα των κατοίκων της Καλλιπεύκης.

Η επανασύσταση της λίμνης Ασκουρίδας ως μέσο για την περιβαλλοντική αποκατάστασης της περιοχής, την άμβλυνση των ανωτέρω προβλημάτων αλλά και ως μοχλός ανάπτυξης τόσο της τοπικής κοινωνίας όσο και της ευρύτερης περιοχής, έχει ήδη αρχίσει να διερευνάται τόσο από μερίδα της ίδιας της τοπικής κοινωνίας όσο και από την τοπική αυτοδιοίκηση αλλά και κρατικούς φορείς σε περιφερειακό επίπεδο.

Υπό αυτές τις συνθήκες η Περιφέρεια της Θεσσαλίας, με προδιαγραφές που εκπόνησε η Διαχειριστική αρχή του ΠΕΠ Θεσσαλίας, ανάθεσε στο ΕΚΒΥ την εκπόνηση του έργου «Μελέτη σκοπιμότητας για την επανασύσταση της λίμνης Καλλιπεύκης του Δήμου Γόννων», με βασικό σκοπό τη διερεύνηση της δυνατότητας αποκατάστασης του τέως υγροτόπου αλλά και του μεγέθους των αξιών και ωφελειών που θα προκύψουν για την περιοχή.

ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΛΥΣΕΩΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Βασικό σημείο της προσέγγισης η οποία ακολουθήθηκε στο πλαίσιο της μελέτης αυτής ήταν η ολοκληρωμένη αποκατάσταση του υγροτόπου. Όπου με τον όρο αυτό εννοούμε την αποκατάσταση κατά το δυνατό των περισσοτέρων λειτουργιών του που απωλέσθηκαν. Από τις λειτουργίες και από τα δομικά γνωρίσματα του υγροτοπικού οικοσυστήματος που είναι δυνατό να αποκατασταθούν, θα προκύψουν και οι αξίες για τον άνθρωπο, οι οποίες εντοπίζονται στα αγαθά και τις υπηρεσίες που θα αποκομίζει από τον υγρότοπο.

Διερευνήθηκαν δυο λύσεις αποκατάστασης, οι οποίες αφορούν τη διατήρηση της μέγιστης στάθμης του υγροτόπου σε απόλυτο υψόμετρο 998 m (Λύση Α) και 1000 m (Λύση Β). Για κάθε Λύση, μελετήθηκαν οι λειτουργίες του υγροτόπου καθώς και οι αξίες που απορέουν για την τοπική κοινωνία, για τις ακόλουθες περιπτώσεις (υπολύσεις):

Υπολύσεις Α1, Β1. Από τη λίμνη δεν γίνονται απολήψεις νερού για καμιά χρήση. Η στάθμη της σ’ αυτή την περίπτωση διαμορφώνεται ελεύθερα.

Υπολύσεις Α2, Β2. Από τη λίμνη γίνονται απολήψεις μόνο για την κάλυψη των αρδευτικών αναγκών των μη κατακλυζόμενων γεωργικών εκτάσεων, αλλά όχι του κατάντη υδροηλεκτρικού σταθμού ο οποίος εκμεταλεύεται μόνον τις υπερχειλίζουσες ποσότητες νερού.

Υπολύσεις Α3, Β3. Από τη λίμνη γίνονται απολήψεις για την κάλυψη των αρδευτικών αναγκών των μη κατακλυζόμενων γεωργικών εκτάσεων και ταυτόχρονα  εξασφαλίζεται μια ελάχιστη παροχή για τη λειτουργία του κατάντη υδροηλεκτρικού σταθμού σε περιόδους μη υπεχείλισης της λίμνης.

ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΑ ΕΡΓΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΛΥΣΕΩΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Τα απαιτούμενα έργα για την υλοποίηση των λύσεων και την αποκατάσταση της λίμνης περιλαμβάνουν:

• Την κατασκευή φράγματος με υπερχειλιστή, πλησίον της υφιστάμενης σύραγας.
• Την μετεγκατάσταση της υποδομής παροχής ηλεκτρικού ρεύματος.
• Την επαναχάραξη τμήματος της επαρχιακής οδού Καλλιπεύκης – Γόννων λόγω ανόδου της στάθμης της λίμνης.

Επιπλέον, ως συνοδά έργα τα οποία θα συμβάλλουν στην προστασία της λίμνης αλλά και στην ενίσχυση των ωφελειών που θα προκύψουν από την αποκατάσταση αυτής, προτείνονται τα ακόλουθα:

• Κατασκευή συλλογικού αρδευτικού δικτύου για την κάλυψη των αναγκών σε νερό των μη κατακλειζόμενων γεωργικών εδαφών.
• Κατασκευή αποχετευτικού δικτύου και εγκατάσταση μονάδας επεξεργασίας αστικών λυμάτων.

Η διαφορά των προτεινόμενων έργων μεταξύ των δυο λύσεων, Α και Β έγκειται μόνο στο μέγεθος και την έκταση στην οποία θα λάβουν χώρα.

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΛΥΣΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Η προτεινόμενη λύση για την αποκατάσταση της Ασκουρίδας, προέκυψε από την σύγκριση του αναμενόμενου βαθμού επιτέλεσης των λειτουργιών όλων των υπό διερεύνηση Λύσεων, με αυτόν που υποδεικνύεται από το «ιδανικό επίπεδο αναφοράς» ή «ιδεότυπο» του υγροτόπου. Όπου με τον όρο αυτό υποδηλώνεται το σύνολο των γνωρισμάτων που πρέπει ιδανικά να χαρακτηρίζει το σύστημα.

Από την αξιολόγηση αυτή, προκρίθηκε η Λύση Β και συγκεκριμένα η υπολύση Β3, στην οποία το ανώτερο υψόμετρο της στάθμης του υγροτόπου θα διαμορφώνεται στα 1000 μέτρα. Στην περίπτωση αυτή η έκταση που θα καταλαμβάνει η λίμνη είναι περίπου 4.566 στρέμματα με μέγιστο βάθος νερού τα 6,6 m και μέσο τα 3 m. Ο χρόνος ανανέωσης των υδάτων της, υπολογίστηκε σε 2,76 έτη. Οι καλλιεργούμενες εκτάσεις αναμένεται να περιορισθούν πάνω από την ισοϋψή των 1001,5 με συνολική έκταση 3.500 στρέμματα.

Η λίμνη στην περίπτωση αυτή θα είναι σε θέση να υποστηρίξει την άρδευση όλων των γεωργικών εκτάσεων, όπως επίσης και τις ανάγκες του υδροηλεκτρικού σταθμού, για την πλειονότητα των ετών.  Για την επαναφορά της στάθμης της λίμνης στα 1000 μέτρα θα πρέπει οι απολήψεις νερού να σταματούν στο υψόμετρο των 998 m.

ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΟΦΕΛΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ

Τα ωφέλη που αναμένεται να προκύψουν από την αποκατάσταση της λίμνης αφορούν τόσο στο περιβάλλον όσο και στις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες της περιοχής .

Στα σημαντικότερα περιβαλλοντικά οφέλη συγκαταλέγονται η αύξηση της βιοποικιλότητας, η βελτίωση του μικροκλίματος καθώς και της αισθητικής του τοπίου. Ενώ παράλληλα αναμένεται η ενδυνάμωση του επιστημονικού εκπαιδευτικού και οικοτουριστικού ενδιαφέροντος για την περιοχή.

Βιοπικοιλότητα. Ο υπό επανασύσταση υγρότοπος θα αποτελέσει πολύτιμο στοιχείο του τοπικού φυσικού περιβάλλοντος και εικάζεται ότι θα δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη ποικιλίας ενδιαιτημάτων, κατάλληλων για την αναπαραγωγή αρκετών ειδών πανίδας. Επιπλέον, αναμένεται να αποτελέσει αξιόλογο σταθμό κατά τη μετανάστευση των ειδών λόγω της γεωγραφικής του θέσης.

Μικροκλίμα. Το μικροκλίμα που θα δημιουργηθεί στην περιοχή αναμένεται να αμβλύνει τα ακραία κλιματικά φαινόμενα, ενώ οι όποιες καταπονήσεις και οι ζημιές στα καλλιεργούμενα φυτά από παγετούς και καύσωνες πιθανόν να είναι αραιότερες και λιγότερο έντονες.

Ενδυνάμωση του επιστημονικού ενδιαφέροντος. Η αποκατάσταση του υγροτόπου σε μια ορεινή περιοχή όπως αυτή της Καλλιπεύκης θα αποτελέσει πεδίο επιστημονικής έρευνας και θα εμπλουτίσει την επιστημονική γνώση τόσο σε θέματα αποκατάστασης όσο και διαχείρισης υγροτόπων.

Εκπαιδευτική αξία. Θα προκύψουν ευκαιρίες για την ανάπτυξη εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και έργων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης στην περιοχή.

Εμπλουτισμός υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα ευρύτερης περιοχής Γόννων και Δέλτα Πηνειού

Στα κοινωνικοοικονομικά οφέλη συγκαταλέγονται:

Βελτίωση του βιοτικού και οικονομικού επιπέδου των κατοίκων, μέσω της ανάπτυξης εναλλακτικών δραστηριοτήτων στην περιοχή (π.χ. ήπιες μορφές τουρισμού, παραγωγή και διάθεση τοπικών προϊόντων).

Αύξηση του γεωργικού εισοδήματος μέσω της αύξησης των αρδευόμενων εκτάσεων και ενδυνάμωση της κτηνοτροφικής παραγωγής η οποία σε μεγάλο βαθμό υποστηρίζεται από την τοπική γεωργική παραγωγή.

Ανάδειξη της περιοχής, των τοπικών πόρων και των προϊόντων σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο.

Δημιουργία προϋποθέσεων για τη συγκράτηση του πληθυσμού στην περιοχή και αναστροφή της πληθυσμιακής συρρίκνωσης.

Αναμένεται να προκύψει η δυνατότητα τόσο για ενεργητική όσο και παθητική αναψυχή. Παράλληλα, το έργο της επαναδημιουργίας της λίμνης αναμένεται να αναδείξει τους φυσικούς πόρους της περιοχής, τον πολλαπλό χαρακτήρα του υγροτόπου καθώς και τη σημασία του για την ευρύτερη περιοχή.

Πολιτιστική κληρονομιά. Ο υγρότοπος εικάζεται ότι θα δημιουργήσει προϋποθέσεις προβολής της πολιτιστικής και λαογραφικής ταυτότητας των ανθρώπινων χρήσεων που προϋπήρχαν λόγω της παρουσίας της λίμνης στην περιοχή.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ